तबला - परिचय : १

तबला हे वाद्य मुळात दोन भागामध्ये विभागल जात . 'तबला' व 'डग्गा' मिळून "तबला" हे (एक) ताल वाद्य तयार होते. भारतीय संगीतात तालाला फार महत्व आहे. सध्या अनेक वाद्ये अस्तीत्वात आहेत. पण त्यामध्ये तबल्याला अधिक महत्व आहे. तबला हे वाद्य चामड्याचा वापर करून बनवले गेले आहे त्यामुळे त्याला चर्म वाद्य अथवा अवनद्ध वाद्य असे ही म्हणतात. तबला हे लयप्रधान वाद्य असून शास्त्रीय संगीतात त्याचा साथी साठी आणि स्वतंत्र तबला वादना साठी वापर केला जातो.

आपण आता तबल्याच्या विविध भागांची माहिती घेऊ

तबल्याच्या काही महत्वाच्या भागांपैकी "खोड,वादी,गठ्ठे,पुडी" हे मुख्य भाग

१. खोड : तबल्याचे खोड हे खैर , शिसव , बाभळी च्या लाकडापासून मुख्यत: बनवले जाते. त्याच्या तोंडाचा व्यास ५ ते ७ इंच असतो तसेच त्याची ऊंची साधारण ११ इंच असते.

२. वादी : वादी ही चामड्यापासून बनवली जाते. साधारण १५ ते २० मिटर लांब असते.

३. गठ्ठे : तबल्याला एकूण ८ गठ्ठे असतात. ते मुख्यत: सागवानापासून बनवले जातात. गठ्ठे साधारण २ इंच लांब असतात.

४.पुडी : पुडी हा तबल्याचा सर्वात महत्वाचा भाग मानला जातो. पुडी मुळे च नाद तयार होतो. पुडी सुद्धा विशिष्ठ चामड्यापासून बनवली जाते. पुडी ही तबल्याच्या तोंडावर वादीच्या सहाय्याने बसवली जाते. "गजरा,चाटी,लव " हे काही उपभाग पुडी मध्ये येतात.

५. शाई : शाई ही पुडीच्या मध्यभागी स्थित असते. लोखंडाचा कीस , कोळ्श्याची पुड आणि खळ यांचे मिश्रण म्हणजे शाई.तबल्याची शाई ही मध्यभागी असते तर डग्ग्याची एका बाजूला असते.

६. भांडे : भांडे हे डग्ग्यासाठी वापरले जाते. हे भांडे पितळ अथवा तांब्या पासून बनवले जाते.

(डग्ग्यासाठी चे भाग हे तबल्याप्रमाणे च असतात फक्त भांडे वेगळे असते)

तबला वादनात काही मुख्य अक्षरांचा समावेश आहे त्याला वर्ण किंवा बोल असे म्हणतात. प्रामुख्याने वर्ण १०  आहेत.  ते "क, ख, ग, घ, ट, ड, त, थ, द, ध, न" असे आहेत आणि ते  तबला व डग्ग्यानुसार विभागले जातात.

या अक्षरांचे ३ वर्ग आहेत

१. महाप्राण २. अल्पप्राण  ३. सर्वसाधारण वर्ण

१. महाप्राण : धा, धिं, धे  ही अक्षरे तबला व डग्ग्या वर मिळून वाजवली जातात तसेच टाळी च्या ठिकाणी हि यांचा वापर होतो.

२. अल्पप्राण : त, ता, ती, तू, न, ना ही अक्षरे काल दर्शवण्यास मदत करतात.

३. सर्वसाधारण वर्ण : ट, ड, र, दिं, थों, थुं, ग, गी, गे, घी, घे, घु, क, का, की, कत, तत्, डा, घेत, इत्यादी अक्षरे महाप्राण व अल्पप्राण सोडता सर्व ठिकाणी येतात.  

१. तबल्याच्या चाटेवरील वर्ण
न,   ना,   त,   ता,   धा 

२. तबल्याच्या शाई वरील वर्ण

कीं, धि, ड, डा, धेत, ट, र, तत 

३. तबल्याच्या लवे वरील वर्ण

धी, ती, थों, थूं, तीं, तु 

४. डग्ग्याच्या लवे वरील वर्ण
धा, धी, ग, गा, गी, गे, थूं, धूं

५. डग्ग्याच्या शाई वरील वर्ण

क, की, कत

६. जोडाक्षरे किंवा जोडवर्ण

त्र, त्रक, त्रकड़, क्ङाँ, घ्ङाँ, ग्डांँ, ध्डाँ 

(टीप: कृपया आपल्याकडे काही माहिती असल्यास अथवा काही बदल सुचवायचे असल्यास कमेन्ट मध्ये नमूद करा.)

संदर्भ आणि सौजन्य  : १. ताल निनाद (श्री विजय किरपेकर) २. शास्त्रीय तबला गाइड (गोपाळ सखाराम आणि कंपनी मुंबई)