तबल्याच्या संबंधित काही व्याख्या

१. संगीत : गायन,वादन आणि नृत्य यांच्या एकत्रित कलेला "संगीत" असे म्हणतात.

२. ताल : एक विशीष्ठ बोल समूह ज्याची रचना टाळी,सम,काल आणि खंड यांची निश्चिती करून तयार केली जाते त्याला "ताल" असे म्हणतात.

३. सम : कोणत्याही तालाच्या "पहिल्या मात्रेस" सम म्हणले जाते. टाळी ही सर्वसामान्यपणे समेवर असते.

४. टाळी : ताल हा खंडांमद्धे विभागलेला असतो. ताल हातावर देताना स्वतंत्रपणे खंड दाखवायचा झाल्यास "टाळी" चा उपयोग केला जातो. सामान्यपणे प्रत्येक खंडाच्या पहिल्या मात्रेस टाळी येते. (कालाच्या सोडून)

५. काल : ताल हा सम भागात विभागलेला असतो साधारणपणे अर्धा ताल संपल्यावर येणार्‍या पहिल्या मात्रेस "काल" म्हणतात. हात टाळी च्या ऐवजी एका बाजूला हवेत फिरवून काल दर्शवतात.

६. लय : दोन मात्रांमधील समान अंतरास "लय" असे म्हणले जाते. लयीचे ३ प्रकार आहेत

१. विलंबित २. मध्य   ३.द्रुत    

७. खंड : वर सांगितल्या प्रमाणे ताल हा सम भागात विभागला जातो. त्या प्रत्येक भागात काही बोलांचा अपूर्ण समूह असतो त्या प्रत्येक समुहास "खंड" असे म्हणतात. खंड हे मात्राना अनुसरून बनवले जातात.

८. मात्रा : मात्रा म्हणजे "ताल मोजण्याचे" साधन. प्रत्येक तालामध्ये असलेल्या बोलाला "मात्रा" म्हणतात.

९. तिहाई : कोणताही बोल समूह एका आवर्तनामध्ये ३ वेळा वाजवल्यास त्याला "तिहाई" म्हणतात. सामान्यपणे तिहाई चा शेवट "धा" वर होतो.

१०. कायदा : विशीष्ठ बोलांची रचना जी मात्रा,टाळी, काल,खंड यांना अनुसरून बनवली जाते त्याला "कायदा" असे म्हणतात.

११. आवर्तन : कोणताही ताल अथवा बोल समूह सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत वाजवला अथवा म्हणला तर ते एक "आवर्तन" मानले जाते.

१२. दुप्पट : प्रत्येक ताल किंवा ठेका एका लयीत वाजवला जातो. त्याचा लयीमध्ये एका मात्रेच्या वेळात २ मात्रा वाजवणे याला "दुप्पट" म्हणतात.

(टीप: कृपया आपल्याकडे काही माहिती असल्यास अथवा काही बदल सुचवायचे असल्यास कमेन्ट मध्ये नमूद करा.)

संदर्भ आणि सौजन्य  : १. ताल निनाद (श्री विजय किरपेकर) २. शास्त्रीय तबला गाइड (गोपाळ सखाराम आणि कंपनी मुंबई)